Żyjący w średniowieczu nie wiedzieli, że żyją… w średniowieczu. Nazwę epoki wymyślono w XVII wieku nazywając tak okres między doskonałym antykiem, a jeszcze doskonalszym renesansem.

Polska nazwa średniowiecze wzięła od łacińskiego medium aevum (średni wiek) lub media tempora (średnie czasy).

Historycy mówią o dwóch datach początku średniowiecza. Pierwsza to 313 rok. Wtedy cesarz Rzymski Konstantyn Wielki zapewnił wolność wyznaniową chrześcijanom.  Na znak nowego początku przeniósł się  do Bizancjum zwanego od jego imienia Konstantynopolem. Powstały dwa cesarstwa – zachodnie, rzymskie i wschodniorzymskie (bizantyjskie). Razem z tym podziałem podzieliła się Europa. Zachodnia oparła się na kulturze łacińskiej, wschodnia na greckiej. Setki lat później, w 1054 roku, podział ten zaowocował schizmą, rozpadem Europy na część katolicką i prawosławną.

Druga data początku średniowiecza to 476 rok. Wtedy upada cesarstwo Zachodniorzymskie. Rzym zdobywają wojska germańskie. Koniec epoki łączy się z wynalezieniem druku w 1450 roku, upadkiem Konstantynopola w 1453 i odkryciem Ameryki w 1492.

Ustrojem społeczno-gospodarczym organizującym życie ludziom średniowiecza jest feudalizm. Społeczeństwo składa się ze stanów: szlachty, duchowieństwa, mieszczan i chłopów. Ludzi łączy stosunek wasal – senior. Wasal to poddany, senior  - to pan. Chłopi są pozbawieni wolności osobistej i są własnością swoich panów. W pierwszej fazie średniowiecza prym wiedzie rycerstwo.

Wojny przynoszą zyski. Gdy kończą się wojny - rycerze ruszają na wyprawy krzyżowe, by wyzwolić Jerozolimę z rąk muzułmanów. Z czasem rycerze osiadają w zamkach i tworzą nową warstwę społeczną - szlachtę.

Obok szlachty ważną grupą tworzy duchowieństwo. W średniowieczu panuje teocentryzm – Bóg jest w centrum. Nic dziwnego, że Kościół zdobywa coraz więcej pieniędzy i władzy. W X wieku wybucha konflikt między papiestwem a cesarstwem.